نمایشنامه مکبث اثر ویلیام شکسپیر

شکسپیر - نمایشنامه اتللو

در مستند ویدیویی «نمایشنامه مکبث اثر ویلیام شکسپیر» مرور کوتاهی بر زندگینامه این نمایشنامه نویس بزرگ و یکی از آثار مشهور او خواهیم داشت. در دوران پادشاهی ملکه الیزابت یکم در قرن شانزدهم که با نام عصر طلایی نیز شناخته می‌شود، همزمان نویسندگان، شاعران و نمایشنامه‌نویسان مشهوری در انگلستان متولد شده و آثار بی‌نظیری را خلق نمودند. هنرمندان برجسته‌ای همچون ویلیام شکسپیر، کریستوفر مارلو، بن جانسن، والتر رالی و فرانسیس بیکن که با خلق آثار ارزشمند خود، تاریخ ادبیات این سرزمین و سایر مرز و بوم‌ها را در تمامی ادوار متحول ساختند. از میان این هنرمندان پرآوازه نام ویلیام شکسپیر، شاعر و نمایشنامه‌نویس مطرح انگلیسی در عرصه ادبیات نمایشی ‌پررنگ‌تر جلوه می‌کند. ویلیام شکسپیر سال 1564 میلادی در شهر استراتفورد انگلیس چشم به جهان گشود. سخن سرای آون "Bard of Avon" لقبی است که به دلیل محل تولدش در این منطقه به وی نسبت داده‌اند. شکسپیر در دوران فعالیت هنری خود، اشعار و نمایشنامه‎های متعددی را در زمینه‎های کمدی و تاریخی به رشته تحریر درآورد. این نمایشنامه نویس بزرگ در دوران جوانی خود به گروه بازیگران مردان چمبرلین پیوست و پس از ملحق شدن به این گروه نمایشنامه‎هایی بی‌نظیری نوشت که بعدها حیرت همگان را برانگیخت. مهم‌ترین عامل به شهرت رسیدن شکسپیر نمایشنامه‎های تراژدی اوست که در آن درگیری‎ها و احساسات انسانی را به زیبایی به تصویر می‎کشد. نمایشنامه‌های بی‌نظیر و مشهوری همچون ژولیوس سزار، هملت، اتللو، شاه لیر و مکبث. تراژدی مکبث که در سال‎های ابتدایی قرن هفدهم به نگارش درآمد، نشأت گرفته از وقایع تاریخی کشور اسکاتلند است. داستان این نمایشنامه جاه طلبی سردار بلند مرتبه‌ای به نام مکبث که در اواسط قرن یازدهم میلادی با شورش علیه شاه اسکاتلند (دانکن) بر تخت پادشاهی می‎نشیند را روایت می‎کند. خلاصه نمایشنامه بدین گونه است که مکبث و بانکو (سرداران شاه دانکن) پس از پیروزی بر سپاهیان نروژی در راه بازگشت به اسکاتلند به سه جادوگر بر می‌خورند. آنها با پیشگویی خود به مکبث وعده رسیدن به قدرت را می‎دهند و با این ادعا جاه‎طلبی وی را شعله‎ور می‎سازند. پس از این جریان مکبث به درخواست همسر بی‌رحم و قدرت طلبش درصدد قتل شاه و یاران باوفای او بر می‎آید و در پی آن سرانجام تلخی برای خود رقم می‌زند. این نمایشنامه مشهور در طول تاریخ دستمایه خلق آثار مختلفی از جمله رمان‌ها، اپراها و مجموعه‎های تلویزیونی و سینمایی متعددی بوده است که از میان آنها می‌توان به فیلم‌هایی با همین نام در سال 1948 به کارگردانی اورسن ولز، 1971 ساخته رومن پولانسکی، 2006 به کارگردانی جفری رایت با بازی سم ورتینگتون و کریس ونس و در نهایت در سال 2015 ساخته جاستین کورزل اشاره کرد. ویلیام شکسپیر سرانجام در 23 آوریل 1616 چشم از جهان فرو بست اما با خلق آثاری ارزشمند و برجسته‌ نام خود را برای همیشه در تاریخ ادبیات نمایشی جاودانه نمود.

در دوره «نمایشنامه ژولیوس سزار اثر شکسپیر» به مرکز و مؤسسه شکسپیر رفته‌ایم و با دو شکسپیر شناس مشهور به گفتگو درباره یکی از مهم‌ترین نمایشنامه‌های شکسپیر؛ ژولیوس سزار نشسته‌ایم. ویلیام شکسپیر یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان انگلیسی زبان قرن 16 میلادی بود. شکسپیر در شهر استراتفورد انگلستان متولد شد و بسیاری او را بزرگ‌ترین نمایشنامه نویس تاریخ می‌دانند. جالب است بدانید که شکسپیر در دوران جوانی خود علاوه بر نوشتن، دستی هم بر بازیگری داشته و در چندین تئاتر به ایفای نقش پرداخته است، البته ناگفته نماند که آنچه از زندگی این ادیب بزرگ در اختیار داریم، بسیار اندک و بر پایه استخراجات از مدارک موجود است. ویلیام شکسپیر در آوریل سال 1616 درگذشت و پیکرش در کلیسای مقدس ترینیتی به خاک سپرده شد. نکته جالب توجه در مورد مرگ این غول دنیای ادبیات آن است که خود برای سنگ قبرش نیز قطعه‌ای ادبی سروده بود که در زیر آمده است: «دوست خوبم، به خاطر خدا از کندن خاکی که اینجا را در بر گرفته دست بردار! خجسته باد آنکه این خاک را فروگذارد، و نفرین بر آنکه استخوان‌هایم را بردارد.» آثار شکسپیر ویلیام علاوه بر نگارش نمایشنامه، شاعری چیره‌دست نیز بود و اشعار غنایی‌اش در «مجموعه غزلیات شکسپیر»، «ونوس و آدونیس» و «زائر پرشور» گردآوری شده‌اند. از میان مهم‌ترین نمایشنامه‌های شکسپیر نیز می توان «ژولیوس سزار»، «اتللو»، «مکبث»، «هملت»، «رومئو و ژولیت»، «تاجر ونیزی»، «رویای نیمه شب تابستان»، «شاه لیر» و .... را نام برد. ژولیویس سزار نمایشنامه‌های شکسپیر را می‌توان از لحاظ تاریخی و موضوعی به دو دسته‌ی «نمایشنامه‌های مربوط به یونان باستان» و «نمایشنامه‌های رومی» تقسیم کرد که ژولیوس سزار از این حیث در دسته دوم قرار می‌گیرد. تراژدی ژولیوس سزار را می‌توان سیاسی‌ترین اثر شکسپیر دانست که مهم‌ترین فاکتور موجود در آن، مفهوم ملت است. این نمایشنامه که بر اساس شواهد در سال ۱۵۹۹ نگاشته شده است، توطئه علیه ژولیوس سزار، دیکتاتور رومی را شرح می‌دهد که به قتل او منجر شد. جالب است بدانید علی‌رغم نام این نمایشنامه، سزار شخصیت اصلی آن نیست و تنها در سه صحنه حضور دارد. برای آشنایی با زوایای پنهان و آشکار این اثر بزرگ از ویلیام شکسپیر و تماشای صحنه‌هایی دیدنی از اجرای این تئاتر، با دوره نمایشنامه ژولیوس سزار همراه شوید.

در مستند ویدیویی «نمایشنامه هملت اثر ویلیام شکسپیر» به بررسی این اثر تاریخی و تحلیل داستان تراژدی هملت می‌پردازیم. با نگاه مختصری بر پیشینه و تاریخ ادبیات، نام نمایشنامه‌ نویسان و نویسندگان شهیر و مطرحی به چشم می‌خورد که هریک از آنها با خلق آثار تراژدی، حماسی، کمدی و درام سبب تحول و نوآوری‌هایی در عرصه ادبیات نمایشی شده‌اند. نمایشنامه‌هایی همچون دکتر فاسوس، رؤیای شب نیمه تابستان، هملت، بازرس، مرگ فروشنده و... همگی جزء بهترین آثار ادبی جهان به ‌شمار می‌روند و هنوز هم در نوع خود منحصر به فرد هستند. از این میان آثار بی‌نظیر ویلیام شکسپیر، شاعر و نمایشنامه نویس برجسته انگلیسی نظیر رومئو و ژولیت، ژولیوس سزار، هملت، مکبث و شاه لیر را می‌توان به عنوان برجسته‌ترین نمایشنامه‌های تاریخ ادبیات دانست. یکی از آثار تراژدی و مطرح وی هملت نام دارد. این نمایشنامه حدودا در اوایل قرن هفدهم توسط ویلیام شکسپیر نوشته شده و تاریخ انتشار نخستین نسخه چاپی آن به سال 1603 باز می‌گردد. داستان نمایشنامه هملت که موضوع اصلی آن به انتقام جویی و خونخواهی اشاره دارد، روایتگر بخشی از زندگی یک شاهزاده دانمارکی (هملت) است که پس از سفر به آلمان در حالی برای حضور در مراسم خاکسپاری پدرش به قصر خود باز می‌گردد که عمویش کلادیوس را بر تخت پادشاهی و صاحب قدرت می‌بیند. علاوه بر این هملت از ازدواج عمو و مادرش نیز آگاه شده و این امر او را آشفته و خشمگین‌تر می‌سازد. تا اینکه یک شب روح پدر هملت ظاهر شده و پس از دیدار با پسرش علت مرگ خود را توطئه و کشته شدن به دست کلادیوس بیان می‌کند و از او می‌خواهد که انتقام قتل پدر را بازستاند. هملت برای پی بردن به درستی این مطلب تدارک اجرای نمایشی نمادین را می‌دهد و به گونه‌ای داستان قتل پدرش را بازآفرینی می‌کند و این در حالی است که کلادیوس با تماشای صحنه‌های نمایش آشفته گشته و سراسیمه سالن را ترک می‌نماید. پس از این جریان و مشاهده عکس‌العمل کلادیوس، هملت به ماجرای قتل پدرش یقین پیدا می‌کند و این امر شعله‌های انتقام را در وجودش شعله ور می‌سازد. در نتیجه این جریان هملت به محضر مادرش رفته و وی را به خاطر وقایع پیش آمده مورد نکوهش قرار می‌دهد. او در حین گفتگو با مادرش سایه فردی را در پشت پرده می‌بیند و به تصور اینکه کلادیوس به حرف‌هایشان گوش می‌دهد، بلافاصله شمشیرش را در بدن آن فرد فرو می‌برد، غافل از اینکه آن سایه پولونیوس (پدر اوفلیا، معشوقه هملت) بوده و هملت جان او را به جای کلادیوس ستانده است. به دنبال این جریان اوفلیا با شنیدن خبر مرگ پدرش مجنون گشته و خود را در رودخانه‌ای غرق می‌کند و لایریتس (برادر اوفلیا) درصدد انتقام پدر و خواهرش بر می‌آید. در انتها پس از یک مبارزه نمایشی و توطئه برانگیز که توسط کلادیوس برنامه ریزی شده بود، هملت و لایریتس به واسطه زهرآلود بودن شمشمیر به شدت مجروح شده و تصویر مرگ را روبروی چشمان خود می‌بینند. در نهایت هملت به سوی کلادیوس حمله ور می‌شود و با شمشیرش او را از پای در می‌آورد. در نقد و بررسی نمایشنامه هملت می‌توان به موضوع عدم قطعیت در تصمیم گیری و ناتوانی در تشخیص نوع عمل پی برد، به طوری که وقایع درون داستان به روشنی واقعیت این امر را بازگو می‌کند. در این تراژدی، مرگ رابطه بسیار نزدیکی با موضوعاتی همچون معنویت و حقیقت داشته و می‌تواند پاسخگوی تأمل برانگیزترین پرسش‌های هملت و همچنین پایانی برای تلاش‌های وی به منظور دستیابی به حقیقت باشد. علاوه بر این در نمایشنامه هملت واژه مرگ به عنوان علت و نتیجه انتقام نقش آفرینی می‌کند و به همین سبب از ارتباط بسیار عمیقی با مضامینی همچون انتقام و عدالت برخوردار است.