سینمای صامت

در دوره ویدیویی «انیمیشن» با ما همراه باشید. «آشنایی با دنیای انیمیشن» پویانمایی یا انیمیشن "Animation"، به نحوه‌ای از نمایش گفته می‌شود که در آن از سوژه مورد نظر فریم به فریم عکس گرفته شده و در نهایت با قرار دادن این فریم‌ها در کنار هم یک حالت حرکت و پویایی در سوژه ایجاد می‌گردد. شایان ذکر است که این تعریف از انیمیشن به شیوه‌های نخستین ساخت آن باز می‌گردد و امروزه با پیشرفت تکنولوژی سبک‌های بسیاری برای تولید یک انیمیشن به وجود آمده است. انیمیشن در قرن نوزدهم زمانی که تنها صحنه گردان نمایش‌ها انسان‌ها بودند، با جان بخشی به اشیا و سوژه‌هایی بی‌جان، انقلابی در عرصه نمایش ایجاد نمود و حسی از حرکت و زندگی را در عناصری این چنینی در ذهن بیننده به وجود آورد. تاریخچه ایجاد ابتدایی‌ترین انیمیشن‌ها توسط بشر به دوران پارینه سنگی باز می‌گردد، زمانی که انسان‌های اولیه با ترسیم نقاشی‌های مختلف و پشت سر هم از حرکات حیوانات به نوعی احساس تحرک را برای بیننده تداعی کردند. با گذشت زمان ابزارهایی نظیر فانوس جادو و روش نمایش سایه‌ها پدید آمدند که در نوع خود منحصر به فرد بوده و زمینه‌های ساخت ابزارهای پیشرفته‌تر را فراهم نمودند. پس از آن ژوزف فلات، دانشمند بلژیکی با ساخت دستگاه‌های فناکیستوسکوپ "Phenakistoscope" و استروبوسکوپ "Stroboscope" در سال 1832 نسل جدیدی از انیمیشن را معرفی کرد و همچنین نقش مهمی در شکل گیری و توسعه هنر فیلمبرداری ایفا نمود. در قرن نوزدهم ابزارهای دیگری نظیر زنده‌گرد "zoetrope"، ورق‌های پویانمایی "Flip book"، پراکسینوسکوپ "Praxinoscope" و زئوپراکسیسکوپ "Zoopraxiscope" ساخته شدند و هر کدام از آنها تصاویر متحرک را به شیوه خاص خود نمایش می‌دادند. تحقیقات باستان شناسان حاکی از آن است که نشانه‌هایی از نخستین انیمیشن ساخته شده به صورت سنتی در جهان به وجود سفالینه‌ای با نقش بز در شهر سوخته ایران (سیستان و بلوچستان) باز می‌گردد. بر روی این سفالینه که قدمتی در حدود 5000 ساله دارد، طرح‌هایی که به نوعی نشان دهنده حرکت این حیوان می‌باشد وجود دارد. همچنین در اوایل قرن بیستم و در سال 1906 اولین انیمیشن ساخته شده با تصویر استاندارد تحت عنوان Humorous Phases of Funny Faces به کارگردانی جیمز استوارت بلکتون "James Stuart Blackton" ساخته شد. این انیمیشن روایتگر داستانی است که پس از طراحی چهره‌های مختلف بر روی تخته گچی، آن تصاویر زنده شده و به حرکت در می‌آمدند. با گذشت بیش از دو قرن از خلق نخستین انیمیشن‌ها، امروزه روش‌های متفاوتی برای ساخت انیمیشن به وجود آمده است که از این بین می‌توان به انیمیشن‌های سنتی، کامپیوتری، استاپ موشن، مکانیکی، کات اوت "Cut- Out"، خمیری و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد. انیمیشن‌های سنتی به کمک تکنولوژی اولیه ساخت یعنی نقاشی بر روی کاغذ و کنار هم قرار دادن نهایی آنها در یک فریم حاصل می‌شوند. انیمیشن‌هایی همچون سفیدبرفی و هفت کوتوله، زیبای خفته و علاءالدین از این جمله هستند. در تکنیک استاپ موشن با جابجایی فریم به فریم سوژه و تصویربرداری از آن، حسی از حرکت خود به خودی سوژه برای بیننده شکل می‌گیرد. انیمیشن‌های کابوس قبل از کریسمس و کورالین به کارگردانی هنری سیلیک در این دسته قرار می‌گیرند. از دیگر انواع انیمیشن‌ها، می‌توان از انیمیشن‌های کامپیوتری نام برد که در آن از کامپیوتر و جلوه‌های موجود برای خلق اثر استفاده می‌شود. «بیوگرافی نورالدین زرین‌کلک؛ پدر انیمیشن ایران» نورالدین زرین‌کلک، نویسنده، نگارگر کتاب کودک و انیمیشن ساز، 20 فروردین 1316 در مشهد چشم به جهان گشود. وی که پدر انیمیشن ایران لقب دارد علاوه بر مدرک دکترای داروسازی از دانشگاه تهران، در سال 1351 مدرک کارگردانی انیمیشن خود را از آکادمی سلطنتی هنرهای زیبای بلژیک دریافت کرد. استاد زرین کلک همچنین نخستین مدرسه انیمیشن ایران را در سال 1353 تأسیس کرد. از جمله آثار این چهره برجسته می‌توان به انیمیشن «وظیفه اول» برنده جایزه کلوتید کوپی در سال 1971 از فستیوال ملی فیلم بلژیک، انیمیشن «تداعی» با دریافت دیپلم افتخار از فستیوال بین‌المللی فیلم سان فرانسیسکو در سال 1975 و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد. ناگفته نماند که نخستین انیمیشن ایران با نام ملانصرالدین در سال 1336 توسط اسفندیار احمدیه بندار، انیماتور و نقاش ایرانی ساخته شد. استاد احمدیه در دهه 30 خورشیدی در حالی که مردم خیلی با کارهای پویانمایی آشنایی نداشتند و با وجود امکانات کم این انیمیشن را با مداد طراحی نمود. «کمپانی‌های مشهور ساخت انیمیشن» در دنیای ساخت انیمیشن شرکت‌های معروفی در سراسر جهان وجود دارند که در این زمینه با یکدیگر رقابت می‌کنند. شرکت‌هایی همچون والت دیزنی، پیکسار و دریم ورکس انیمیشن. در این بین کمپانی پر سابقه والت دیزنی از سال 1923 توسط دو برادر به نام‌های والت و روی دیزنی فعالیت خود را در زمینه ساخت انیمیشن آغاز نمود و اکنون (2018) یکی از برجسته‌ترین کمپانی‌های ساخت انیمیشن در هالیوود به شمار می‌آید. از جمله معروف‌ترین انیمیشن‌های ساخته شده می‌توان به انیمیشن سفید برفی و هفت کوتوله محصول شرکت والت دیزنی در سال 1937، داستان اسباب بازی‌ها از شرکت پیکسار در سال 1995 و مربی اژدها سال 2010 محصول شرکت دریم ورکس انیمیشن اشاره کرد.

در دوره ویدیویی «سینمای صامت» قصد داریم تاریخچه هنر هفتم را بررسی نموده و هنرمندان مطرح در این عرصه نمایشی را معرفی نماییم. در دنیای امروز و با پیشرفت علم و تکنولوژی، صنعت سینما و فیلمسازی نیز با تحولات بسیاری همراه بوده و کارگردانان به کمک تکنیک‌های جدید و جلوه‌های ویژه منحصر به فرد توانسته‌اند مخاطبان زیادی را مشتاق تماشای آثار خلق شده خود کنند. در بررسی تاریخچه سینما، نخستین تلاش‌های ادوارد مایبریج در سال 1878 برای ثبت تصاویر متعدد و متوالی از حرکت یک اسب و بازسازی آن به صورت یک تصویر متحرک را می‌توان نقطه عطفی در پیدایش هنر سینما دانست. در اواسط دهه 1880 وی مجموعه‌ای از تصاویر حیوانات و انسان‌های در حال حرکت را جمع آوری نمود و به کمک امیل ریناد مخترع دستگاه پراکسینوسکوپ، با استفاده از چندین آینه و یک فانوس خیال توانست امکان بازتاب نقاشی‌های متحرک را بر روی یک پرده فراهم سازد. پس از آن اولین تصاویر متحرک تاریخ بر روی نوار فیلم به چاپ رسید و به دنبال آن در سال 1888 نخستین نمای متحرک ضبط شده توسط لویی لو پرنس، مخترع و فیلمساز فرانسوی تحت عنوان چشم‌انداز باغ روندهی پدید آمد. چندی بعد برادران لومیر از دوربین سینماتوگراف برای ساخت چندین فیلم کوتاه استفاده کردند و فیلم‌های سیاه و سفیدی که معمولا از یک نما تشکیل می‌شدند را منتشر نمودند. در اواخر قرن نوزدهم ژرژ ملی‌یس با ورود به عرصه فیلمسازی توانست جلوه‌های ویژه و صحنه‌های شعبده بازی‌اش را در فیلم‌های خود بگنجاند و فن تروکاژ را در سینما به وجود آورد. استفاده از تکنیک‌های نوین فیلمسازی در آثار وی نظیر نوردهی چندگانه، تصویر برداری زمان گریز، درآمیزی صحنه‌ها و ساخت فیلم رنگی به صورت رنگ آمیزی دستی فریم به فریم روش‌هایی بودند که این کارگردان برجسته فرانسوی در خلق آثارش از آنها بهره می‌برد. ادوین استنتون پورتر نیز یکی دیگر از بنیان گذاران صنعت سینما و تدوین بود که با ساخت آثار متفاوت و با استفاده از قدرت تخیل منحصر به فردش سبب تکامل بنیادین و ساختاری سینما گردید. با خلق فیلم‌های صامت مختلف در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم و همچنین تأسیس استودیوهای متعدد فیلمسازی در آمریکا، این هنر نمایشی بیش از پیش مورد توجه بسیاری از مخاطبان قرار گرفت و زمینه پیشرفت را برای بازیگران و کارگردانان با استعداد سراسر دنیا فراهم نمود. محوریت سینمای صامت با تولید آثار کمدی رشد و گسترش چشمگیری یافت و پس از پایه گذاری استودیو فیلمسازی کی‌استون توسط مک‌ سنت و ابداع سبک جدید اسلپ‌استیک توسط وی، بسیاری از هنرپیشه‌های مشهور سینمای صامت از جمله چارلی چاپلین، میبل نورماند، فتی آربوکل، ریموند گریفیث، هارولد لوید و... تحت آموزش او به نقش‌آفرینی در فیلم‌های سینمایی پرداخته و در این عرصه خوش درخشیدند. در این دوران کارگردانان و بازیگران مطرحی همچون سیسیل بلونت دمیل، دیوید وارک گریفیث، باستر کیتون، استن لورل و اولیور هاردی به دنیای سینما معرفی شدند. در دوره سینمای صامت و تا پیش از دهه 1920 پیوند همزمان تصویر با صدا امکان پذیر نبود و فیلم‌ها بدون دیالوگ و بیشتر همراه با موسیقی زنده و در برخی موارد با جلوه‌های صوتی به نمایش در می‌آمدند. تا اینکه در سال 1927، آلن کراسلند با ساخت فیلم خواننده جاز "The Jazz Singer" توانست اولین فیلم بلند ناطق دنیا را خلق کند و صنعت سینما و فیلمسازی را متحول نماید. این فیلم توسط کمپانی برادران وارنر تولید و با حضور پرشور تماشاگران به یکی از پربیننده‌ترین فیلم‌های آن زمان تبدیل گشت. با افزودن صدا در فیلمسازی، دنیای سینما شکل تازه‌ای به خود گرفت و زمینه ساز ساخت بسیاری از فیلم‌های مطرح آن دوران و حتی آثار امروزی گردید. نخستین فیلم صامت ایرانی نیز تحت عنوان آبی و رابی در سال 1309 و در ژانر کمدی ساخته شد و برای اولین بار در دوازدهم دی ماه همان سال به نمایش درآمد. کارگردانی این فیلم صامت را اوانس اوگانیانس برعهده داشت و در آن بازیگرانی همچون محمدخان ضرابی، غلامعلی خان سهرابی‌فرد و محمدعلی قطبی ایفای نقش کردند.